Stadmakers en stadsontwikkeling: uitdagingen voor de toekomst

Het maken van steden kan vanuit vele invalshoeken, waarvan ik er hier slechts een paar zal noemen. De meest bekende is misschien wel de ruimtelijke invalshoek. Deze invalshoek houdt zich bezig met het ontwerp van ruimtes en de gebouwen en objecten die er staan. Denk aan het ontwerp van een openbaar plein: welke afmetingen moet het hebben om het op een menselijke schaal te houden? Welke gebouwen moeten de grenzen van het plein markeren? Hoe moeten bomenrijen en bankjes worden geplaatst zodat mensen even kunnen pauzeren in de schaduw? Het ontwerpen van ruimtes heeft een directe invloed op hoe mensen in steden leven en zich gedragen.

Een andere manier om het maken van steden te benaderen is vanuit een commerciële invalshoek. Zie onroerend goed als bezit en activa en bedenk de beste financiële strategie: wat is slim om in te investeren? Welke delen van de stad zijn in handen van de overheid en welke in particulier bezit? Hoe maken we steden economisch concurrerend op de internationale markt?

Een derde manier om steden te maken is vanuit een sociaal-culturele invalshoek: hoe zorgen we voor huisvesting op alle inkomensniveaus? Wat voor soort openbare diensten bieden we onze inwoners? Hoe kunnen we een gemeenschapsgevoel creëren in buurten?

Ik heb geleerd dat een 360°-benadering - d.w.z. rekening houden met alle invalshoeken - de beste manier is om echt vooruitgang te boeken en een positieve impact te hebben op steden en de mensen die er wonen.

Bij stedelijke ontwikkeling zijn mensen met veel verschillende achtergronden betrokken. Je hebt te maken met projectontwikkelaars, investeerders, lokale overheden, bedrijven en bewoners. Ze hebben allemaal verschillende belangen, maar ze moeten samenwerken om stedelijke ontwikkeling mogelijk te maken.

Historisch gezien initieerden lokale overheden in democratieën debatten en open discussies met belanghebbenden om samen te werken aan stadsontwikkeling. In Nederland is een van de bekendste voorbeelden van dit soort samenwerking de inpoldering van delen van de zee en de meren in de afgelopen eeuwen, waarbij de overheid, lokale bewoners en andere belanghebbenden moesten samenwerken om alles voor elkaar te krijgen. We kennen dit nu zelfs onder de term 'poldermodel', waarbij we verwijzen naar het proces van gezamenlijke besluitvorming.

Op dit moment gaan ze in Nederland een stapje verder, met de introductie van een nieuwe wet genaamd Digitaal Stelsel Omgevingswet (DSO). Een van de aspecten van deze wet is dat elke entiteit die betrokken is bij stedelijke ontwikkeling moet aantonen dat andere belanghebbenden bij haar projecten betrokken zijn. Met DSO in aantocht moeten stadsbestuurders gezamenlijke besluitvorming faciliteren om mede-eigenaarschap onder alle belanghebbenden te laten groeien.

Als je eenmaal een gemeenschap van mede-eigenaren hebt gevormd, is het tijd om nieuwe ideeën voor stedelijke interventies te creëren. Nogmaals, als stadsmaker ligt je rol vaak in het faciliteren van dit proces. Je moet een platform creëren - een publieke microfoon zo je wilt - voor degenen die hun ideeën willen presenteren. Goed gefaciliteerde ideeënprocessen zijn cruciaal voor succesvolle stedelijke ontwikkeling, omdat het uiteindelijk de ideeën zijn die steden vooruit helpen.

Ideeënprocessen voor stedelijke ontwikkeling beginnen meestal met het identificeren van problemen in specifieke stadsgebieden. Een goede manier om problemen van verschillende belanghebbenden te verzamelen is het organiseren van focusgroepen of het versturen van enquêtes. Online gemeenschapsplatforms kunnen ook een goede plek zijn om problemen te identificeren.

Zodra de problemen zijn geïdentificeerd, is het tijd om de noodzaak van een stedelijke interventie te beoordelen. Ook dit kan worden gedaan door middel van focusgroepen en enquêtes, maar hier zijn wetgeving en stadsplannen voor de lange termijn ook factoren van inbreng. Als een interventie gerechtvaardigd is en er draagvlak is onder de gemeenschap, kunnen verschillende opties worden onderzocht door middel van creatieve workshops met belanghebbenden en getrainde ideators. Wanneer alle opties in de smeltkroes zitten, kunnen ze worden geëvalueerd: welke zijn het meest vruchtbaar? Welke passen in de langetermijnplannen van de stad? Welke voldoen aan de geldende wetgeving? Tot slot kan de beste worden voorbereid voor uitvoering.

Naast de input van belanghebbenden is er nog een andere kracht die ideeën kan inspireren of reeds opgestelde ideeën kan ondersteunen: big data. De afgelopen jaren hebben Internet of Things (IoT)-toepassingen veel gegevens over steden gegenereerd, zoals luchtvervuiling, zonnepotentieel, gegevens over het opladen van elektriciteit, enzovoort. Steden zijn Smart Cities geworden. Beroepen als data-analyse zijn onmisbaar geworden om deze enorme hoeveelheden gegevens te begrijpen en om te zetten in bruikbare informatie voor stadsmakers.

We gaan nog een stap verder en zien de laatste tijd dat slimmere datamodellen en algoritmen niet alleen actuele stadsgegevens analyseren, maar ook toekomstige scenario's voorspellen op basis van beslissingen die worden genomen op het gebied van stadsontwikkeling. Denk aan voorspellende datamodellen rond verkeersopstoppingen bij het plannen van nieuwe infrastructuren, of de vermindering van CO2-uitstoot bij het aansluiten van hele wijken op hernieuwbare energiebronnen. Datamodellen en algoritmen zijn en blijven krachtige hulpmiddelen voor de stadsmaker van de toekomst.

Van CO2-neutrale gebouwen en gedeelde elektrische auto's tot centrale verwarming door afval van nabijgelegen fabrieken, het is duidelijk dat we de weg bereiden voor een volledig groene eeuw. En aangezien steden 75% van alle energie ter wereld verbruiken en verantwoordelijk zijn voor 75% van de CO2-uitstoot, is volledig groen worden de enige manier om onze steden en onze planeet in stand te houden.

Steden zijn een deel van het probleem als het gaat om de opwarming van de aarde, maar ze zijn ook een deel van de oplossing. Steden zijn de plaats waar innovatie plaatsvindt, waar de knapste koppen samenkomen en innovatieve experimenten opzetten. In steden over de hele wereld wordt geëxperimenteerd met minder energieverbruik, nieuwe mobiliteitsoplossingen en alternatieve voedselproductie en -voorziening. De schaal waarop en het tempo waarin onze huidige manier van leven moet veranderen is echter de grootste uitdaging van allemaal.

Een interessante trend hierin is de opkomst van duurzaamheidsbenchmarks. Individuele gebouwen, buurten, gebieden en steden als geheel worden steeds vaker onderzocht en krijgen scores op meerdere duurzaamheidsvariabelen van benchmarkorganisaties. Sommige van deze benchmarks zijn wereldwijd bekend en steden vechten om in hun top 10 van groenste steden te komen. Groen zijn is een economische troef geworden en stadsmakers zouden hier gebruik van moeten maken bij het vormgeven van hun steden.

Door de afgelopen maanden aan Transformcity te werken, ben ik me ervan bewust geworden dat stadsontwikkeling een complex praktijk is waar kennis en ervaring voor nodig is. Niet voor niets is dit jarenlang het domein geweest van stedenbouwkundigen, projectontwikkelaars en lokale overheden. Er lijkt echter een groeiend besef te zijn dat het maken van steden - de praktijk van het vormgeven van de steden waarin we leven - ons allemaal aangaat, inclusief bewoners en lokale bedrijven. En met uitdagingen zoals de opwarming van de aarde en nieuwe wetten (zoals DSO in Nederland) zou elk van deze groepen verantwoordelijkheid moeten nemen en deelnemen aan het maken van steden, om inclusieve lokale gemeenschappen van mede-eigenaren te creëren. We zijn allemaal stadsmakers!